Belangrijkste knelpunten bij de uitvoering van de lokale warmtetransitie

De Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw) en de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) geven gemeenten de wettelijke bevoegdheden voor het invullen van de regierol. Beide wetten zijn nog niet in werking getreden.

Acties: De Wcw ligt voor ter behandeling in de Tweede Kamer. De Wgiw is waarschijnlijk per 1 januari 2026 van kracht (status maart 2025).

Een nationaal verhaal over nut, noodzaak en urgentie van de warmtetransitie en de rol van warmtenetten daarbij, dat het Rijk en kabinet proactief uitdraagt naar de inwoners van Nederland.

Sommige opgaven hebben een regionaal of landelijk karakter. Wie pakt hier de regie en wat betekent dit voor de regierol van gemeenten. Dit speelt bij: 

• de toedeling van bovenlokale warmtebronnen;
• gebruik van fysieke ruimte van eigen én andere gemeenten; 
• benodigde netcapaciteit. 

Dit vraagt om integraal programmeren om te komen tot een samenhangend energiesysteem.

Acties: 

• Warmteprogramma
• Wijkuitvoeringsplan
• Regionale ondersteuningsstructuur
• Warmtesysteem inclusief warmtenet in provincie Zuid-Holland NMiek-status
• Provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaatprojecten (pMIEK) vaststellen

Met de nieuwe Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw) krijgt de gemeente de bevoegdheid om een warmtebedrijf, per warmtekavel aan te wijzen. Dit moet een warmtebedrijf met een (semi-)publiek meerderheidsbelang zijn. De variatie aan mogelijkheden leidt bij gemeenten tot onduidelijkheid over welk model wenselijk is en hoe dit het beste kan worden georganiseerd.

Acties: 

• Kennis en ondersteuning door handreiking en bijeenkomsten
• Ingroeiperiode in Wcw
• Nationale deelneming in (publieke) warmtebedrijven
• Warmtesysteem inclusief warmtenet in provincie Zuid-Holland NMiek-status

Gemeenten hebben onvoldoende inzicht in welke wijken netcongestie de warmteoplossing met de grootste voorkeur belemmert. Ze ervaren een beperkte mate van invloed op de planning van de regionale netbeheerder. Dit leidt bij gemeenten tot terughoudendheid bij het maken en uitvoeren van uitvoeringsplannen.

Acties:

• Informatiebijeenkomsten
• Actieagenda netcongestie laagspaningsnetten (toekomstige) netbelasting en efficiëntere netbelasting inzichtelijk maken 
• Buurtaanpak; versneld verzwaren van het laagspanningsnet in samenwerking met gemeenten, netbeheerder en aannemer
• Handreiking met de netimpact van warmteoplossingen met vuistregels voor de gemeentelijke planvorming

Bewonersinitiatieven spelen een belangrijke rol bij de lokale warmtetransitie. In de Wcw hebben warmtecoöperaties of energiegemeenschappen een formele positie. Gemeenten zijn zoekende naar vormen van samenwerking en hoe hier qua capaciteit en kennis invulling aan te geven.

Acties:

• Handreikingen, webinars
• Pilot Ontwikkelfonds warmte voor energiecoöperaties
• Participatiecoalitie

Gemeenten ervaren in de huidige arbeidsmarkt problemen met het vinden en vasthouden van extra capaciteit (samenwerking ruimtelijke ordening, sociaal domein en bovenlokaal) en expertise (data, Algemene Verordening Gegevensbescherming).

Acties:

• Regionale flexpools en energiedienstencentra onderzoek
• CDOKE middelen structureel inzetbaar
• Basisopleiding ambtenaren
• Capaciteit decentrale overheden voor klimaat-en energiebeleid (CDOKE) middelen

Afspraak dat bewoners niet meer dan anders betalen is nu niet haalbaar. Hierdoor is het alternatief voor aardgas nog steeds substantieel duurder. Ook ontbreekt een landelijk begrippenkader voor gemeenten over betaalbaarheid.

Acties: 

• Onderzoek om te komen tot begrippenkader (in te zetten bij aanwijsbevoegdheid Wgiw)
• Investeringssubsidie duurzame energie (ISDE) isolatie en warmtepompen verhoogd naar 30%
• Extra NIP-middelen
• Mogelijkheid om NIP- en ISDE-middelen met lagere inkomens te combineren
• Gemeenten kunnen ISDE-middelen voor bewoners aanvragen en zo voorschieten
• Energiebespaarhypotheek
• Warmtenet Investeringssubsidie verruimd
• Onderzoek uitbreiding ISDE voor inpandige aanpassingen
• Onderzoek naar bundeling subsidie

De hoeveelheid aan verschillende geldstromen voor gemeenten én voor bewoners is te complex en werkt hierdoor belemmerend. Daarnaast hebben gemeenten behoefte aan langjarige financiering, zodat er dekking is voor de te ontwikkelen warmte- en wijkuitvoeringsprogramma’s.

Acties: 

• Voornemen kabinet geen nieuwe Specifieke Uitkeringen (SpUk's) voor gemeenten maar financiering via het gemeentefonds 
• In 2025 subsidies voor aansluitkosten en inpandige ingrepen per doelgroep gestroomlijnd 
• Pilots in Twente en Groningen met een loket voor het aanvragen van middelen uit het Warmtefonds/ISDE

Voorinvestering voor warmtenetten is onzeker door vollooprisico, stijgende materiaal- en persoonskosten en onzekerheid Wcw (tariefstructuur en restwaarde private warmtebedrijven).

Acties: 

• Onderzoek naar nationale deelneming door Energiebeheer Nederland (met kennis en geld)
• Ontwikkelfonds voor energiecoöperaties
• Voornemen nieuw kabinet herijking financieel instrumentarium

Door ingewikkelde besluitvorming en de huidige regelgeving ervaren gemeenten de ondersteuning voor vve’s als zeer complex.

Acties: 

• Vve-versnellingsagenda
• Aanpassing BW besluitvorming gemakkelijk te maken
• Oprichting vve-loket
• Vve-locaties inzichtelijk maken

Door onduidelijkheid over wat kan en mag, liggen isolatieaanpakken geheel stil of lopen vertraging op. Gemeenten hebben niet altijd de capaciteit en kennis om goede uitvragen te doen voor pre-soortenmanagementplannen (SMP)'s. Door een tekort aan ecologen leeft het idee dat hierdoor aanbestedingen stuklopen.

Acties: 

• Mei 2024 hebben de ministeries van VRO en LVVN en het IPO, de provincies en de VNG afspraken gemaakt over de landelijke aanpak Natuurvriendelijk Isoleren (NVI) 
• Actieplan via taskforece natuur vriendelijk isoleren
• Inloopspreekuren en informatiebijeenkomsten voor gemeente

In sommige landelijke gebieden is er de mogelijkheid om groen gas te ontwikkelen en zijn er geen of beperkte warmtebronnen beschikbaar. Gemeenten zoeken naar duidelijkheid over mogelijkheden voor gebruik (lokaal opgewerkt) groen gas.

Acties: Dialoog gemeenten en ministeries over toepassing groen gas in gebouwde omgeving.