Energiearmoede

De energieprijs zal de komende jaren toenemen, onder andere door maatregelen die juist nodig zijn om te verduurzamen. Het gaat onder meer om toenemende netbeheerkosten als gevolg van netverzwaring, emissiekosten (ETS II) en de toenemende gasprijs als gevolg van de bijmengverplichting (met groen gas). De urgentie is dan ook groot om ervoor te zorgen dat kwetsbare groepen bereikt en geholpen worden.

TNO heeft een aantal energiearmoedescenario's (pdf) gemaakt bij stijgende energieprijzen in 2025. Deze schetsen het mogelijke effect van stijgende energieprijzen op het aandeel huishoudens met energiearmoede in Nederland. 

Gemeenten hebben te maken met verschillende uitdagingen in hun aanpak van energiearmoede. In de handreikingen energiearmoede vind je concrete inzichten, tips en voorbeelden over de 4 meest genoemde uitdagingen:

• Borgen van de aanpak van energiearmoede. De situatie van energiearmoede verandert: energieprijzen zijn een stuk lager dan 2 jaar geleden, het gevoel van urgentie rondom het vraagstuk is afgenomen en de SpUk-gelden voor energiearmoede lopen af. De centrale vraag is: hoe borg je de aanpak van energiearmoede binnen deze veranderende context? 
  Download de handreiking Borgen van de aanpak van energiearmoede (pdf)
• Samenwerken met partners. Het verminderen van energiearmoede kun je als gemeente niet alleen. Tegelijkertijd is samenwerken een vak apart en vereist het tijd en aandacht. Welke partijen kies je om mee samen te werken en op welke manier werk je dan samen?  
  Download de handreiking Samenwerken met partner (pdf)
• Samenwerking tussen sociaal en fysiek domein. De samenwerking tussen deze 2 domeinen verloopt niet altijd soepel. Voor succesvolle acties om energiearmoede te beperken, is een goede samenwerking tussen het fysieke en het sociale domein van groot belang. Welke uitdagingen kun je tegenkomen in de samenwerking en hoe ga je daarmee om?
  Download de handreiking Samenwerking tussen sociaal en fysiek domein (pdf)
• Bereiken van de doelgroep. Hoe breng je de doelgroep in kaart? Hoe kom je ermee in contact? En hoe krijg je de doelgroep in beweging?
  Download de handreiking Bereiken van de doelgroep (pdf)

De overheid heeft de afgelopen jaren allerlei maatregelen genomen om kwetsbare groepen te helpen. Onder meer met het prijsplafond, de bijdrage ten behoeve van het Tijdelijk Noodfonds Energie, de energietoeslag en de energiefix-middelen (via gemeenten). Deze middelen waren aanvullend op het brede koopkrachtpakket. Ook is in 2023 € 185 miljoen beschikbaar gesteld voor het tegengaan van energiearmoede door de inzet van energiefixers. Op dit moment zijn er nog diverse subsidies en regelingen beschikbaar voor gemeenten, woningeigenaren en VvE’s. Intussen werkt de overheid aan een nationale strategie om energiearmoede aan te pakken.

De Europese Unie verplicht lidstaten, onder meer in de Energy Efficiency Directive (EED) en vanuit het Sociaal Klimaatfonds, om energiearmoede effectief en doelmatig aan te pakken. Elke lidstaat moet een nationaal gekwantificeerd deel van de totale vereiste energiebesparingen in woningen realiseren bij energiearme huishoudens, kwetsbare consumenten en - indien van toepassing - huishoudens in sociale huurwoningen. Dit aandeel moet ten minste gelijk zijn aan het aandeel huishoudens in energiearmoede zoals afgesproken in het Integraal Nationaal Energie- en Klimaatplan (INEK).

Gemeenten hebben de regie voor de energietransitie en daarmee ook voor het onderdeel energiearmoede. Dit vraagt van hen aandacht in prestatieafspraken met woningbouwcorporaties, afstemming met het sociale domein en met andere partijen die actief zijn op dit onderwerp. Tevens vraagt energiearmoede specifieke aandacht bij de wijkaanpakken. De gaskraan kan nergens dicht als niet iedereen mee kan in de transitie.

Lokale Energie Armoedeaanpak (LEA)

Energiebank Nederland, Energie Samen en FIXbrigade Nederland hebben de handen ineengeslagen en werken aan een lokale energiearmoedeaanpak (LEA). Deze richt zich op het activeren en ondersteunen van lokale initiatieven en initiatiefnemers om samen met hun gemeente de aanpak energiearmoede uit te voeren. Het doel is om op zoveel mogelijk plaatsen in Nederland een goed verankerde coachings- en fixingsaanpak te realiseren, waarmee bewoners die te maken hebben met energiearmoede structureel geholpen zijn.

Een effectieve aanpak van energiearmoede is gericht op met name kleinere, energiebesparende maatregelen. Zo zorgt betere woningisolatie voor minder energieafname en daardoor een minder hoge energierekening voor bewoners. Daarnaast draagt betere isolatie in combinatie met goede ventilatie - bij woningen die in (zeer) slechte staat verkeren - bij aan meer welzijn en gezondheid voor bewoners. De investering in verduurzamingsmaatregelen betaalt zich dus terug in energiekostenreductie, meer leefcomfort en welzijns- en gezondheidsbevordering.

Je kunt het hele rapport 'Effecten van renovaties, meerwaarde van aardgasvrij voor energiearmoede-gerelateerde aspecten' lezen op de website van TNO.

Waterzijdig inregelen

Waterzijdig inregelenEen energiebesparende maatregel die al gauw kan leiden tot een lagere energierekening met 8 tot maximaal 25% is waterzijdig inregelen. Dit is het in balans brengen van de waterverdeling over de radiatoren in een woning, zodat de cv-installatie efficiënter kan werken. Het realiseren van zo'n waterzijdige balans doe je door de juiste maximale doorstroomopeningen in te stellen op de ventielen van de radiatoren.

Sinds maart 2020 is waterzijdig inregelen verplicht voor nieuwe cv- en hybride installaties, of bij vervangen van meer dan 30% van de afgifteapparaten zoals radiatoren. De gemeente is de handhavende partij. Het waterzijdig inregelen kunnen handige bewoners zelf doen of door een installateur laten uitvoeren. Vve’s kunnen ondersteuning aanvragen voor waterzijdig inregelen via de Subsidieregeling verduurzaming voor verenigingen van eigenaars (SVVE). 

Het is lastig voor gemeenten om energiearme huishoudens te identificeren en te bereiken. Ook huishoudens die tot voor kort niet kwetsbaar waren, komen vaker in de problemen. De lastige positie waarin deze mensen zich bevinden, vindt veelal achter de voordeur plaats. Het is een situatie die ze vaak - uit schaamte - verbergen en waarvoor ze niet zo snel hulp zoeken. Ook is het vertrouwen in de overheid bij deze groep mensen vaak laag. Het is verstandig om in elk geval samen te werken met het sociale domein.

In het energiehulpnetwerk werken organisaties samen om de juiste (energie)hulp bij huurders te brengen die moeite hebben om de energierekening te betalen. De vertrouwde kring rondom huurders is vaak dé schakel om stappen te nemen richting hulp die goed aansluit. Milieu Centraal organiseert via het Energiehulpnetwerk regelmatig bijeenkomsten waar je leert hoe je de vertrouwde kring huurders kan betrekken bij het besparen van energie.

Gemeenten zetten energieklussers (ook wel energiecoaches of energiefixers genoemd) in om energiearmoede te identificeren en aan te pakken. Energieklussers helpen kwetsbare huishoudens in huur- en koopwoningen door op korte termijn hun energieverbruik te verlagen. Dat doen ze door middel van energieadvies en kleine tot middelgrote energiebesparende maatregelen. Dit is voor deze huishoudens vaak het eerste contact met de energietransitie en voor het vertrouwen dus erg belangrijk.

De energieklusser kan ook een rol spelen bij het signaleren van financiële zorgen en het doorverwijzen naar hulp en ondersteuning. Daarom is er een toolkit voor energiefixers ontwikkeld. Die kunnen energieklussers benutten – als een huishouden hier behoefte aan heeft - om bredere hulp aan te bieden. Het NPLW heeft ook een ‘Handreiking energieklusdiensten inschakelen’ ontwikkeld.

Er is behoefte aan meer energieklussers. Daarom is het voor gemeenten interessant om werkzoekenden met een ondersteuningsvraag te helpen om energieklusser te worden. Bijvoorbeeld in samenwerking met het lokale sociaal ontwikkelbedrijf. Deze aanpak kan gelijktijdig lopen met de aanbesteding van een energiefixbedrijf. De overheid ontwikkelt momenteel leer-ontwikkeltrajecten voor energieklussers.

De afgelopen jaren zijn er verschillende regelingen opengesteld om gemeenten en bewoners te ondersteunen bij het besparen van energie in woningen. Op dit moment kunnen gemeenten gebruik maken van de:

• Specifieke Uitkering Lokale Aanpak Isolatie (SpUk LAI)
• Uitvoeringsmiddelen voor gemeenten (CDOKE)

Verder kunnen gemeenten hun inwoners wijzen op de volgende regelingen:

• Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE)
• Subsidieregeling verduurzaming voor verenigingen van eigenaren (SVvE)
• Subsidieregeling Verduurzaming en Onderhoud Huurwoningen (SVOH)
• Energiebespaarlening (Nationaal Warmtefonds)
• Energiebespaarlening voor verenigingen van eigenaren (Nationaal Warmtefonds)

Samenwerkende partijen met een grootschalig renovatieprogramma en een gestandaardiseerde, industriële aanpak konden tot 1 mei 2024 de MEER-subsidie (Meerjarige Experimenten Effectieve Renovatiestromen) aanvragen. Deze subsidie is bedoeld voor grootschalige, langjarige renovatieprogramma’s met een hoog verduurzamingsniveau die woningeigenaren en aanbieders gezamenlijk opzetten en uitvoeren.

• Inschakelen energieklusdiensten
• Energie besparen | Milieu Centraal
• Landelijk Onderzoeksprogramma Energiearmoede  en de halfjaarlijkse monitor energiearmoedebeleid (pdf) | Energy.nl (TNO)
• Aanpak energiearmoede | Volkshuisvesting Nederland
• Kennisdossier Energiearmoede | Platform31
• Energy Efficiency Directive (EED) | Europa.eu (Engelstalig)
• Vooronderzoek besparingsbereidheid van huishoudens met energiearmoede | CBS
• Energy povery and health | CA EED (Engelstalig)