Biobased isoleren

Biobased materialen zijn net zo breed toepasbaar als synthetische of minerale producten, zoals steenwol, glaswol, pir en pur. Het is een milieuvriendelijke keuze die helpt om de CO₂-uitstoot te verminderen. En bijdraagt aan een circulaire economie, omdat de materialen aan het einde van hun levensduur vaak composteerbaar zijn. Meer voor- en nadelen lees je in onderstaande tabel:

Betere luchtkwaliteit in de woning en gezondere leef- en werkomgeving

Door synthetische isolatie kan een woning vaak niet meer “ademen”. De isolatie functioneert als een regenjas die alle regen buiten houdt, maar het vocht van douchen, koken en zweten niet reguleert. Door de regenjas kan het vocht niet naar buiten en kan er schimmel ontstaan. 

De vaak oudere woningen met vochtproblemen door gebrekkige ventilatie, isolatie of verouderde bouwmaterialen dragen bij aan gezondheidsproblemen, zoals luchtwegklachten, allergieën, verergering van (kinder)astma, hoofdpijn, vermoeidheid en ademhalingsklachten. Ongeveer 10 tot 20% van de bevolking heeft gezondheidsklachten die toe te schrijven zijn aan schimmel in huis. Biobased isolatiematerialen hebben een open structuur die vocht opneemt en afstaat. 

Biobased materialen, zoals hout of hennep, bevatten (mits juist verwerkt) in tegenstelling tot traditionele isolatiematerialen geen chemicaliën of stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Dit zorgt ervoor dat de luchtkwaliteit in ruimtes beter is, en er is minder risico op gezondheidsklachten. Biobased isolatiematerialen zijn verder vergelijkbaar met traditionele isolatiematerialen als het aankomt op nestgelegenheden voor ongedierte en brandgedrag.

Werkt tegen hittestress

Nederland krijgt steeds warmere zomers. Nu zijn er jaarlijks lokaal 2 tot 8 tropische dagen waarbij het warmer is dan 30 °C. Dit kan volgens het KNMI in 2100 oplopen tot 9 tot 43 dagen. Koeling wordt in de toekomst steeds belangrijker. Om extra hitte en energiegebruik te vermijden, is koeling door goede isolatie een alternatief voor de airco. Dit kan bijvoorbeeld door het dak en de gevel met natuurlijke materialen te isoleren. 

Biobased isolatiematerialen, zoals cellulose, hennep en houtvezel, beperken de warmteoverdracht van buiten naar binnen en voorkomen een te hoge luchtvochtigheid. Biobased materialen zoals hennep, vlas, en stro hebben een hoge warmteopslagcapaciteit, waardoor ze warmte overdag absorberen en 's nachts geleidelijk afgeven. De tijd die warmte nodig heeft om door een materiaal te dringen heet faseverschuiving. Die tijd is langer bij biobased materialen. Dit zorgt voor een natuurlijke temperatuurregulatie en een stabiele binnentemperatuur.

Duurzaam en milieuvriendelijk

De grondstoffen voor biobased isoleren zijn hernieuwbaar en kosten vaak minder energie om te produceren dan synthetische isolatie. Daarnaast slaan biobased grondstoffen tijdens de groei CO₂ op. Dit vermindert de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer. De grondstoffen kunnen steeds opnieuw worden geteeld (hernieuwbaar) en dragen zo bij aan duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen.

Lagere milieubelasting

Omdat biobased materialen zijn gemaakt van hernieuwbare grondstoffen, zoals planten of bomen, hebben ze een lagere milieubelasting. De productie van deze materialen verbruikt minder energie en veroorzaakt minder vervuiling dan synthetische materialen. Daarnaast kunnen biobased materialen vaak gerecycled of gecomposteerd worden, wat zorgt voor minder afval.

Natuurvriendelijke en lokale productie

Productievelden van grondstoffen voor biobased isoleren dragen op verschillende manieren bij aan de natuur. Gewassen als hennep en gras verrijken de bodem, houden de bodem gezond, verbeteren de bodemstructuur, gaan erosie tegen en verbeteren de biodiversiteit. 

Veel biobased gewassen groeien zonder schadelijke pesticiden of kunstmest, zo wordt de bodem- en waterkwaliteit beschermd. Biobased grondstoffen worden vaak lokaal geteeld, wat bijdraagt aan de lokale economie, de transportafstanden verkort en de CO₂-uitstoot vermindert.

Lagere isolatiewaarde 

Biobased isolatiematerialen hebben een lagere isolatiewaarde. Hierdoor heb je een iets dikkere laag nodig om dezelfde isolatiewaarde te behalen als bij traditioneel isolatiemateriaal. Dit is op te lossen door bij nieuwbouw of renovatie voldoende ruimte te reserveren voor een dikkere isolatielaag. Daarnaast kun je energieverlies beperken door biobased isolatie te combineren met goede luchtdichtheid en ventilatie.

Biobased is minder bekend  

Veel aannemers isoleren nog op een traditionele manier. Dat komt onder meer omdat:

• ze (soms) nog niet erg bekend zijn met biobased isoleren;
• nog niet overtuigd zijn van de voordelen; 
• er nog niet veel vraag naar is.

(Soms) duurder dan traditionele materialen

• De productie van biobased materialen is vaak kleinschaliger en vereist duurzame processen, waardoor de productiekosten hoger liggen.
• Veel biobased producten zijn nog in ontwikkeling, wat de (innovatie)kosten verhoogt.
• De vraag naar biobased materialen is kleiner dan naar traditionele materialen. Hierdoor komt massaproductie minder vaak voor, en zijn er minder schaalvoordelen. Hoewel de aanschafkosten hoger kunnen zijn, worden deze vaak gecompenseerd door subsidies en andere financiële regelingen die gericht zijn op het stimuleren van duurzame bouw. Hierdoor kan het prijsverschil in de praktijk meevallen.

Beperkte beschikbaarheid 

• Veel biobased materialen worden in kleinschalige fabrieken geproduceerd, vaak vanwege de focus op duurzame productieprocessen. Hierdoor kan er minder snel ingespeeld worden op een stijgende vraag.
• Biobased isolatiematerialen, zoals hennep, vlas en houtwol, zijn afhankelijk van natuurlijke grondstoffen. De beschikbaarheid kan verschillen door oogstseizoenen of weersomstandigheden.
• De biobased keten werkt het efficiëntst als dit op lokale schaal gerealiseerd wordt, van land tot pand. Niet alle biobased materialen zijn overal even goed beschikbaar. Dit kan resulteren in langere levertijden en hogere transportkosten, vooral als het materiaal geïmporteerd moet worden. Omdat sommige materialen kwetsbaar zijn of specifieke opslagomstandigheden vereisen, kan dit leiden tot langere leveringstijden.

De materiaalkosten van biobased isolatie zijn op dit moment vaak hoger dan van traditionele isolatie. De kosten voor het aanbrengen van isolatiemateriaal bestaan voor een groot deel uit manuren, en die kosten zijn niet anders dan bij synthetische of minerale producten. Met subsidies, regelingen en inkoopacties is de prijs voor biobased isolatie vergelijkbaar met traditionele isolatie.

Gemeentelijke inkoopacties 

Gemeenten kunnen inkoopacties uitvoeren om woningeigenaren te ondersteunen die hun woning willen verduurzamen. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld isolatiemaatregelen, zonnepanelen of warmtepompen inkopen. De doelgroep, behoeften en beoogde type duurzaamheidsmaatregelen bepalen welke aanpak passend is. 

Financiering door middel van een subsidie 

Met de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) kan een woningeigenaar een aanvullende vergoeding aanvragen voor biobased materiaal. Het materiaal dat is goedgekeurd voor deze subsidie staat in de ISDE Meldcodelijst Biobased.  Voor particulieren en vve’s zijn er nog aanvullende subsidies. Let op: de doe-het-zelf-aanpak valt niet onder de hier genoemde regelingen. 

Overige financiering en combinatiemogelijkheden 

Daarnaast kunnen gemeenten via het Nationaal Isolatieprogramma (NIP) huishoudens met risico op energiearmoede helpen om te isoleren. Deze regeling is stapelbaar met de ISDE en de extra vergoeding voor biobased. Onderstaand een voorbeeldberekening:

Biobased isolatie raakt verschillende gemeentelijke afdelingen, en vraagt om samenwerking tussen beleid, inkoop, duurzaamheid en uitvoering. Dit zijn manieren om biobased isoleren te stimuleren:

Beleid en inkoop

• Gemeenten kunnen biobased isolatie toepassen door hiermee maatschappelijk vastgoed (zoals scholen en gemeentegebouwen) te isoleren.
• In het inkoopbeleid van de gemeente kun je concrete doelen (KPI’s: Kritieke Prestatie Indicatoren) opnemen, bijvoorbeeld voor het isoleren van daken, gevels of vloeren.
• Een voorbeeld van een technische eis (uit de nieuwbouwrichtlijnen) is dat isolatiematerialen minstens 70% uit hernieuwbare grondstoffen bestaan.
• Gemeenten kunnen de milieuprestaties van materialen meten met een Milieu Kosten Indicator (MKI)-assessment. Zo kun je bijvoorbeeld de CO₂-uitstoot of herbruikbaarheid meten. 

Verankering in begroting en beleid

• Door duurzaamheid onderdeel te maken van de jaarlijkse gemeentebegroting, ondersteun je biobased isolatie structureel.
• Het gebruik van een duurzaamheidsfonds in combinatie met een stelpost Duurzaamheid binnen de gemeentelijke begroting kan financiële ruimte bieden voor biobased projecten. 

Samenwerking met woningcorporaties en regionale initiatieven

• Gemeenten kunnen samen met woningcorporaties biobased isolatieprojecten opzetten. Gezamenlijke inkoop of bouwstromen in de regio kunnen dit versterken.
• Landelijke subsidies, zoals de SPOR- (Subsidie Planning en Opschaling Renovatie) en de MEER-regeling (Meerjarige Energie- en Klimaatregeling), maken grotere biobased projecten haalbaar.

Landelijke en regionale samenwerking

• De Nationale Aanpak Biobased Bouwen (NABB) stimuleert biobased bouwen. Deze aanpak richt zich op samenwerking tussen boeren, fabrikanten en bouwers.
• Gemeenten kunnen deelnemen aan landelijke programma’s zoals het NIP, dat ondersteuning biedt voor isolatieprojecten.

• Bekijk de handreiking duurzaamheidsrapportage | VNG
• Lees meer over de opschalingsaanpak isolatie | Verbouwstromen
• Meer lezen over het terugverdienen van milieukosten | Milieu Centraal
• Lees de factsheet over biobased inkopen | Pianoo
• Handleiding Biobased verduurzamen van bestaande bouw | OnderhoudNL
• Goede verwerking (pdf) van biobased isolatie voorkomt schimmel en vochtproblemen | Building Balance