Netcongestie

Om netcongestie te voorkomen en te verminderen, hebben het Rijk, andere overheden, netbeheerders, Autoriteit Consument & Markt (ACM) en marktpartijen het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN) opgesteld. De actieagenda netcongestie laagspanningsnetten is hier onderdeel van. Het programma richt zich op 3 hoofddoelen:

• sneller bouwen; 
• beter benutten;
• slimmer inzicht. 

De ACM heeft in overleg met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), het Interprovinciaal Overleg (IPO), het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) en Netbeheer Nederland een prioriteringskader opgesteld voor de verdeling van de transportcapaciteit op het elektriciteitsnet. Met dit besluit wijzigt de ACM de Netcode elektriciteit. De netbeheerders zijn verplicht om in congestiegebieden het vastgestelde prioriteringskader toe te passen, in afwijking van het ‘first come, first served’-beginsel. Hierdoor krijgen transportverzoeken van partijen die een groot algemeen belang dienen, prioriteit bij de toekenning van de transportcapaciteit.
 

Het prioriteringskader geeft gemeenten inzicht in welke partijen waarschijnlijk wel en niet een aansluiting op het elektriciteitsnet kunnen krijgen. Dat is relevante informatie bij het opstellen van bijvoorbeeld een omgevingsplan of de gebiedsgerichte aanpak van de warmtetransitie. Binnen deze voorrangscategorieën blijft ‘first come, first served’ gelden.

Voorrang voor 3 categorieën

1. Congestie-verzachters: systemen, zoals batterijsystemen, die zorgen dat er meer ruimte op het net komt waardoor ook anderen het net op kunnen.
2. Veiligheid: partijen als defensie, politie en acute gezondheidszorg.
3. Basisbehoeften: onder andere drinkwater, woningbouw en onderwijs.

Het proces Integraal programmeren, in opdracht van het ministerie van KGG, helpt om de ruimte op het elektriciteitsnet beter te benutten. In dit proces maken de provincies, gemeenten, netbeheerders en andere betrokken partijen samen afgewogen keuzes over de inrichting van het regionale energiesysteem. Samen maken ze vraag en aanbod van energie inzichtelijk met de infrastructuur die daarvoor nodig is. Zij doen dat met de energievisie en het provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat pMIEK, voor de (middel)lange termijn. 

Op 4 juni 2024 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel voor een nieuwe Energiewet aangenomen. Dit voorstel ligt nu bij de Eerste Kamer. Deze wet voegt de huidige Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet samen en werkt de afspraken uit het Klimaatakkoord uit. De nieuwe wet legt het fundament voor belangrijke veranderingen in het energiesysteem van Nederland die helpen om klimaatverandering tegen te gaan. En om minder afhankelijk te worden van de import van fossiele brandstoffen.

Met deze wet krijgen onder andere netbeheerders meer mogelijkheden om het volle elektriciteitsnet aan te pakken, door slimmer gebruik te mogen maken van de bestaande ruimte op het net.

In Nederland is TenneT de beheerder van het landelijke hoogspanningsnetwerk en de Nederlandse Gasunie is de beheerder van het landelijke gastransportnetwerk. Het beheer van de middenspannings- en laagspanningsnetwerken is opgedeeld in regio's en wordt uitgevoerd door een regionale netbeheerder. Per regio is één netbeheerder verantwoordelijk voor een betaalbare en betrouwbare infrastructuur voor elektriciteit. Dit omvat het onderhouden en aanleggen van kabels, leidingen en stations, het aansluiten van gebouwen en het oplossen van storingen. De energieleveranciers verzorgen het transport van elektriciteit van producent naar afnemer, inclusief teruglevering van elektriciteit op het net. De ACM stelt maximumtarieven voor transport van energie en houdt toezicht op de netbeheerders.

Het uitbreiden van het laagspanningsnet is een enorme opgave, door de omvang maar ook door de beperkte uitvoeringscapaciteit. Om dit proactief en planmatig aan te pakken hebben netbeheerders de buurtaanpak ontwikkeld. Hiermee voeren zij de verzwaring van het laagspanningsnet gebiedsgericht en proactief uit.  

Voor gemeenten geldt dat zij ver vooruitplannen bij woningbouw, uitbreiding van bedrijfsterreinen en de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Zij doen dat in het warmteprogramma en in uitvoeringsplannen. Omdat de gemeente en de netbeheerder elkaar nodig hebben en kunnen versterken, is een goede samenwerking en integrale planning belangrijk. Duidelijke plannen en keuzes stellen netbeheerders in staat om tijdig investeringsbeslissingen te nemen en gemeenten om hun programma’s uit te voeren. 

Hoe kunnen gemeenten anticiperen op een goede samenwerking met netbeheerders?  

• Maak benodigde netcapaciteit inzichtelijk: geef in het warmteprogramma aan wanneer welke wijken op welke duurzame warmtevoorziening overgaan. En maak zo samen met de netbeheerder de benodigde elektriciteitsvraag inzichtelijk. De netbeheerder kan de netbelasting en de noodzaak van netverzwaring hiermee in de gaten houden. En gemeente en netbeheerder kunnen hiermee samen de plannen voor verduurzaming en netverzwaring afstemmen. 
• Overleg structureel en plan vooruit: overleg in een vroeg stadium met de netbeheerder over nieuwbouw en renovatie, gemeentelijke grondplannen en mobiliteit, en warmte- en uitvoeringsplannen. Bespreek of deze plannen haalbaar en wanneer deze te realiseren zijn. 
• Verleen snel vergunningen: zorg voor voldoende capaciteit en expertise binnen de gemeente. Dit draagt bij aan een snelle vergunningverlening.
• Reserveer proactief juridisch ruimte: houd bij de wijziging van het omgevingsplan rekening met de gevolgen voor de aanleg en het beheer van de energie-infrastructuur. Reserveer tijdig de benodigde ruimte. In de Handreiking ruimtelijke inpassing van energie-infra van de VNG staat hoe je als gemeente een goede en versnelde ruimtelijke inpassing kan realiseren. 
• Voer een actief grondbeleid: in overleg met de netbeheerder kan de gemeente bijdragen aan een snellere verwerving van de benodigde grond. Netbeheerders geven in zoekcirkels aan waar extra transformatiehuisjes en kabels moeten komen. Gemeenten kunnen in deze zoekcirkel al ruimte reserveren en stoppen met de verkoop van losse stukken groen.  
• Lever informatie tijdig aan: Netbeheer Nederland biedt het buurtformulier aan, om gegevens in te voeren van de wijken en buurten uit het uitvoeringsplan. Met die gegevens kunnen netbeheerders de gevolgen bepalen van het uitvoeringsplan voor het elektriciteitsnet. Bij de aan te leveren gegevens moet je denken aan: informatie over het geografisch gebied waarvoor de verzwaring nodig is: aantal en soort woningen; gekozen warmtetechniek; voorziene nieuwbouw rond het gebied; voorziene opwekking in het gebied; voorzien mobiliteitsbeleid rond elektrificatie zoals laadpalen, snelladers en laadpleinen.
• Regel goede communicatie en participatie: stem communicatie- en participatie-activiteiten goed af met de netbeheerder zodat gebouw- en woningeigenaren tijdig en eenduidig worden geïnformeerd en betrokken.

• Taken en verplichtingen van de netbeheerder en de samenwerking: Handreiking Uitvoeringsplan
• Samenwerking en afstemming tussen meerdere partijen: Handreiking Integraal Programmeren in het energiesysteem (pdf) | IPO
• Handreiking ruimtelijke inpassing van energie-infra (pdf) | VNG