"De warmtetransitie is een marathon, geen sprint"

Gelukkig beseffen de beleidsmakers in Den Haag ook dat je menskracht nodigt hebt om deze enorme opgave voor elkaar te krijgen. Voor de periode 2023-2025 heeft het Rijk structurele middelen beschikbaar gesteld voor het opbouwen van een interne organisatie gericht op het uitvoeren van klimaat- en energietaken. Dit zijn de zogenaamde CDOKE-middelen. CDOKE staat voor Capaciteit Decentrale Overheden voor Klimaat- en Energiebeleid.  Ook voor na 2025 heeft het Rijk deze middelen gereserveerd. “Toen deze middelen beschikbaar kwamen, hadden we eigenlijk nog geen goed totaalbeeld over hoe groot de opgave van de warmtetransitie in Maashorst zou zijn. Daar moesten we dus eerst goed naar kijken. Wat doen we met die middelen en hoe gaan we die zo effectief mogelijk inzetten?”

Medio 2023 begonnen Engel en zijn collega’s met het maken van een uitvoeringsplan. “Moet ik straks bij 100 huizen aanbellen? Of bij 10.000 huizen? En over welke energielabels praat je precies in onze gemeente? We hebben alle beschikbare gegevens geraadpleegd. Een adviesbureau heeft ons daarbij geholpen. Als je dat allemaal op een rijtje zet, kom je uit op een bepaald aantal fte’s dat je nodig hebt – 1 fte staat voor een volledige werkweek. Langzamerhand trekt dan de mist een beetje op en krijg je meer zicht op het team en de functies die je nodig hebt voor de uitvoering. We gingen daarbij uit van 3 actielijnen: gebiedsgericht, gebouwgericht en eigenaargericht.”

Met het uitvoeringsplan in de hand ging Andy Engel in gesprek met zijn directie. “Alles bij elkaar was het een flink rapport, dat gekscherend ‘de bijbel van Andy’ werd genoemd. Die dikte had ook een functie. Het zegt namelijk iets over de omvang van de opgave. Op de kaarten en in de tabellen kun je laten zien: kijk, in 2050 moeten we daar zijn. En dat betekent dat we in 2030 hier moeten zijn. Als je vervolgens uitlegt wat dat betekent voor de structurele formatie laat je iedereen wel even naar adem happen. Want voor een gemeente met 60.000 inwoners is een miljoen aan structurele personeelsmiddelen erbij best veel. Maar directie én bestuur hebben deze verandering uiteindelijk omarmd.”

Maashorst heeft er vervolgens voor gekozen om de energie- en klimaattaken te bestempelen als een nieuwe lijntaak. “Het is geen programmaatje dat je initieert of een projectje dat je even draait. Je moet als gemeente de gebouwde omgeving helpen aan een nieuwe en duurzame warmtevoorziening. Dat vraagt nogal wat van een organisatie. Laten we eerlijk zijn: we zijn hier zeker tot 2050 mee bezig. Je moet je organisatie daar structureel op aanpassen. Bij Maashorst gaat het om 13 fte’s alleen al voor de gebouwde omgeving. En daar moet je nog een aantal fte’s bijtellen voor mobiliteit, elektriciteit en in sommige gevallen industrie.”

De uitkomst was een nieuw team Klimaat & Energie. “Daar hebben we een kwartiermaker voor gezocht. Ga maar aan de slag. Bouw een team, maak functieomschrijvingen en ga die mensen werven. Dat is in redelijk kort tijdbestek voor elkaar gekomen. Ik heb weleens gezegd: we zoeken eigenlijk mensen zonder ervaring. Daar werd om gelachen, maar ik bedoelde: we hebben deze warmtetransitie nog nooit gedaan. Voor een nieuwe opgave als de warmtetransitie heb je mensen nodig met een frisse blik. We hebben uiteindelijk veel jonge, enthousiaste medewerkers kunnen werven. Dit is natuurlijk ook een onderwerp met veel maatschappelijke relevantie. Dat spreekt veel mensen aan.”

De doelen die het team wil realiseren, zijn kort samengevat: in 2030 10.000 woningen isoleren en 10.000 woningen duurzamer verwarmen. “Dat is een directe doorvertaling van het landelijke doel om in 2030 55% CO2 te besparen ten opzichte van 1990. Dat hebben we in Nederland zo met elkaar afgesproken. Het team houdt zich uiteraard ook bezig met het maken van het warmteprogramma en de daaruit volgende uitvoeringsplannen. En met alle andere onderwerpen die bij de warmtetransitie horen, zoals de uitvoering van subsidies van het nationale isolatieplan, een soortenmanagementplan, het opzetten van een witgoedregeling en het maken van afspraken met de netbeheerder en woningbouwcorporaties. En wie praat er met de andere ruimtelijke afdelingen over de plaatsing van alle nieuwe transformatorhuizen? Juist.”

Het gros van de woningen in Maashorst krijgt uiteindelijk een all-electric warmtepomp, denkt Andy Engel. “Dat heeft onder andere te maken met de hoeveelheid warmtebronnen die je in je gemeente beschikbaar hebt en in de gemeente Maashorst zijn dat er bitter weinig. De warmte zal uit de bodem en de lucht moeten komen, en de basis zal dus elektrisch zijn. All-electric betekent voor mensen in veel gevallen een aanpassing in hun woning en soms een flinke investering. We kunnen de warmtetransitie als Nederland zeker bekostigen, de vraag is alleen: wie krijgt welke rekening? Hoe verdelen we samen de kosten en de baten rechtvaardig, zodat ze ook voor iedereen te dragen zijn? Het voordeel is dat het allemaal niet morgen hoeft. Eerst moet bij iedereen het besef groeien dat we op weg zijn naar een andere techniek. Daar gaan we mensen in meenemen.”

Sinds december 2024 werkt Andy Engel zelf voor de gemeente Eindhoven, maar hij weet dat het nieuwe team in Maashorst al volop functioneert, binnen de sector Ruimte. “Het leuke is: ineens is er een nieuw organisatieonderdeel, waar mensen uit de eigen organisatie ook voor kunnen gaan werken. Dat is zeker gebeurd, er zijn genoeg mensen die een bijdrage willen leven aan deze opgave. Het bijzondere is dat je in een vaak risicomijdende omgeving iets heel nieuws aan het doen bent. Dat is hartstikke spannend. Of je nou met 6 man bent of 36: niemand weet nog precies hoe het moet. Wegenonderhoud doen gemeenten al jaren, de warmtetransitie moeten we echt uitvinden. Ik ben heel benieuwd hoe we er over 5 tot 10 jaar voor staan.”

Hij hoopt vooral dat er in 2030 een normalisering is gekomen van de warmtetransitie. “Dat het bijvoorbeeld normaal is geworden dat je met inwoners samenwerkt aan een aardgasvrije toekomst. Dat je in je warmteprogramma wijken hebt aangewezen waar je als eerste aan de slag gaat. Dat je gewoon om de 5 jaar het warmteprogramma actualiseert. En dat iedereen dat snapt. We hebben het vaak over versnelling, maar eigenlijk willen we normalisering. We moeten het met zijn allen normaal gaan vinden dat we huizen aan het isoleren zijn of een soortmanagementplan maken. Ik maak me niet zoveel zorgen over het behalen van de doelen op de korte termijn. Focus op het proces. De doelen halen is dan het gevolg.”

Heeft hij tenslotte nog adviezen voor andere gemeenten bij het opzetten van een uitvoeringsorganisatie? “Iemand moet zich verantwoordelijk voelen om een en ander uit te zoeken en de eerste stappen te zetten. Toon dus eigenaarschap. Ik zou altijd in een vroeg stadium schakelen binnen je gemeente met de directeur van je dienst of sector: dit komt op ons af, we hebben een plan nodig. Hoe denk jij daarover? Dat zijn borgingen die je later in het proces nodig hebt, zoals er ook steun moet zijn van het bestuur. Natuurlijk kom je soms ongeloof tegen, als je een beeld schetst van de omvang van deze opgave. We moeten uitvoeringsplannen maken en we hebben zoveel wijken: dat kost zoveel tijd. Het is gewoon heel veel werk. Zeker als je mensen wilt meenemen in dit proces. We praten over energietransitie, maar in wezen is het een transformatie.. Een rups wordt een vlinder. De gebouwde omgeving gaat er echt anders uitzien.”

• Handreiking uitvoeringsplan
• Uitvoeringsmiddelen voor gemeenten (CDOKE)
• All-electric warmtepomp