Eindhovense pionierbuurten: van meedenken naar meedoen
Drie buurten werden in 2018 door de gemeente Eindhoven aangewezen als pionierbuurten in het kader van het plan van aanpak ‘Naar aardgasloos verwarmen en koken’. Waar de gemeente op dat moment nog alle touwtjes strak in handen had, kantelde dit geleidelijk naar een situatie waarbij buurtbewoners zelf opstonden om mee te denken over een aardgasvrije toekomst voor hun buurt.
Toelichting bij deze afbeelding
“Wij zijn vrij onbevangen de 3 pioniersbuurten ingegaan”, blikt communicatie-adviseur Tanja van de Wiel terug op de aanloop naar het project. “Ik hoor vaak dat ‘aardgasvrij’ om een heel andere benadering vraagt. De bestuurders van gemeenten hebben lokaal een moeilijke boodschap te vertellen, maar ik vind dat professionals zich daar vaak te ongerust over maken. Er wordt dan te moeilijk gedaan over het meekrijgen van inwoners. Mijn advies is: ga in de buurten gewoon het gesprek aan. Stel vragen en luister. Dan kom je een heel eind.”
Goede basis
De wijkaanpak voor de drie Eindhovense pioniersbuurten – de Generalenbuurt, de Sintenbuurt en ’t Ven – ging overal op dezelfde manier van start. “We begonnen vrij traditioneel: met een bijeenkomst in elke buurt om bewoners te informeren en vrijwilligers te werven voor een meedenkteam dat de kar ging trekken”, vertelt Tanja. “Deze teams werden gevormd door mensen die vaak al geïnteresseerd waren in het thema. Met de meedenkteams organiseerden we nieuwe bijeenkomsten. Daar peilden we waar de behoefte lag in de buurt en waar mensen tegenaan liepen. De bewonersbijeenkomsten zijn een goede basis geweest om verder te gaan met elkaar.”
Er wordt vaak te moeilijk gedaan over het meekrijgen van inwoners. Ga in de buurten gewoon het gesprek aan. Dan kom je een heel eind.
Het aardgasvrij maken van wijken en buurten brengt intensieve trajecten met zich mee, ontdekte Tanja al gauw. “Nadat je de wijk bent ingegaan, moet je de aandacht ook vasthouden. We bleven regelmatig buurtbijeenkomsten organiseren en lieten de meedenkteams bij elkaar komen. Er moesten verslagen komen van die bijeenkomsten en uitnodigingen worden verstuurd. Het kostte veel tijd om dat proces samen met de projectleider te begeleiden.”
Onafhankelijke partij
De gemeente schakelde daarom Buurkracht in, dat diverse programma’s heeft die aansluiten bij actuele vraagstukken waarbij burgerparticipatie een belangrijke rol speelt, waaronder de energietransitie. Met de ondersteuning van Buurkracht gaan bewoners aan het werk om hun buurt aardgasvrij te maken, waarbij gemeenten grotendeels worden ontzorgd. Tanja: “Buurkracht nam veel werk uit handen. Daarnaast is het een voordeel dat je als gemeente niet meer de afzender van de boodschap bent. Burgers krijgen daardoor minder het gevoel dat het ‘moet’ van de overheid. Buurkracht vervulde de rol van intermediair, een onafhankelijke partij die vertrouwen creëert. Alleen waar de gemeente aan zet was, kwamen wij om de hoek kijken. Bij buurtbijeenkomsten bijvoorbeeld werd onze projectleider uitgenodigd om zijn verhaal te doen.”
Buurkracht vervulde de rol van intermediair, een onafhankelijke partij die vertrouwen creëert.
Eigen buurtplannen
Vanaf het moment dat Buurkracht de 3 buurten ging begeleiden, zag Tanja de betrokkenheid van bewoners toenemen. Tanja: “We kwamen als gemeente binnen met de boodschap: mensen, we moeten van het aardgas af. Langzamerhand kantelde dat naar: wij willen als bewoners van het aardgas af en daar hebben we dit en dat voor nodig. Gaandeweg verhoogde het niveau van burgerparticipatie. Zij hebben zelf een extra stap gezet op de participatieladder: van meedenken naar meedoen.”
“Samen met Buurkracht zijn inwoners hun eigen buurtplannen gaan maken die zij ook zelf aan de wethouder hebben overhandigd. Vooraf had ik dat niet kunnen bedenken, hier ben ik dan ook enorm trots op. We zien ook dat deze trajecten bijdragen aan de sociale cohesie in de buurten. Het buurtkrantje werd bijvoorbeeld weer nieuw leven ingeblazen. In ’t Ven is een Energieloket gestart door en voor inwoners. En in de Sintenbuurt heeft iemand die actief is op het gebied van verduurzaming zich opgeworpen als energiecoach voor de buurt.”
In welke wijken is Eindhoven al bezig?
Samen met bewoners en woningcorporaties heeft de gemeente in de Sintenbuurt, Generalenbuurt en ’t Ven de mogelijkheden van aardgasvrij wonen verkend. De buurtbewoners zijn hierin begeleid door Buurkracht. Buurkracht ondersteunde de bewoners in de pionierbuurten en zorgde voor verbinding. Zo werd in iedere buurt een meedenkteam opgericht; een groep betrokken bewoners die graag wilde meedenken over het thema. In 2 jaar tijd werkten ze samen aan een buurtplan. Na oplevering van buurtplannen is gestart met de aardgasvrij-voorbereid-aanpak.
Met behulp van subsidie vanuit het Rijk zijn er verschillende acties opgestart. Voor elke buurt is een collectief burenadvies uitgebracht op basis van 5 tot 6 referentiewoningen. Daarnaast zijn er 2 collectieve inkoopacties georganiseerd, zowel voor isolatie als zonnepanelen. Ook konden bewoners energiebesparende tips krijgen van een energiecoach uit hun buurt. In totaal deed 20% van de huishoudens mee aan ten minste 1 actie. Naast een pioniersbuurt, zijn ‘t Ven en de Generalenbuurt ook een landelijke proeftuin in het kader van het Programma Aardgasvrije Wijken. In Woensel Zuidwest onderzoekt de gemeente de technische en financiële haalbaarheid van een warmtenet.
Klaar voor de switch
De conclusie uit de buurtplannen voor de Generalenbuurt en de Sintenbuurt is dat aardgasvrij op dit moment niet woonlastenneutraal uit te voeren is. Daarom eindigde de eerste fase hier met ‘aardgasvrij voorbereid’: klaar voor de switch, ongeacht wat straks de warmtebron wordt. Tanja: “Concreet betekent dat: isoleren, isoleren en nog eens isoleren. Zorg ervoor dat je huis zo geïsoleerd is dat het straks op welke warmtebron dan ook kan worden aangesloten. Samen met Buurkracht hebben we daarom collectieve acties uitgevoerd. Steeds zochten we een partij die kan isoleren, waarmee we webinars organiseerden over het onderwerp. Daarna konden mensen zich op die collectieve acties inschrijven. Ook voor zonnepanelen hebben we dit gedaan.”
Warmtewandeling
Buurkracht verzorgde ook de primaire communicatieondersteuning. Tanja: “Onze buurten hadden op Buurkracht.nl ieder hun eigen pagina. Die pagina was het belangrijkste platform waar verslagen kwamen en nieuwe initiatieven werden aangekondigd. Dat werkte goed voor de mensen die geïnteresseerd zijn. Omdat niet iedereen de website bezoekt, kregen alle buurtbewoners maandelijks en update-kaart waarop Buurkracht liet zien wat de stand van zaken was en wanneer de volgende bijeenkomst gehouden werd.”
Daarnaast werden activiteiten opgezet om buurtbewoners te activeren. Zo werden zij uitgenodigd om een all-electric woning te bezoeken en werd er ’s avonds een ‘warmtewandeling’ gehouden. Een coach loopt hierbij met een groep bewoners van woning naar woning. De coach scant de woningen met een warmtecamera en wijst op eventuele warmtelekken.
Warmtewijzer
Eind vorig jaar lanceerde de gemeente de Warmtewijzer van Eindhoven waar inwoners kunnen zien welke aardgasvrije warmteoplossingen er zijn in hun buurt. Wie op deze webpagina zijn postcode invult, ziet welke alternatieven er voor aardgas zijn voor zijn woning. Althans, voor zover die nu bekend zijn. Tanja: “Voor de Sintenbuurt lijkt all-electric het beste alternatief. In de Generalenbuurt gaan we de mogelijkheden van aquathermie onderzoeken. Voor ’t Ven bleek aansluiting op een warmtenet drie miljoen euro hoger uit te vallen dan verwacht.
De gemeente gaat wel door met het ontwerpen van een warmtenet, maar dan op basis van een andere warmtebron dan de huidige biomassacentrale die zou worden uitgebreid. Een conclusie van het traject in de pionierbuurten is dat we eigenlijk pas de buurten in willen als we weten wat de alternatieven voor aardgas zijn. Mensen willen weten wat de energietransitie voor hun woning betekent en wat er allemaal bij komt kijken om het van het aardgas af te krijgen. Maar voordat je zover bent dat dit daadwerkelijk kan gebeuren, ben je al jaren verder.”
Over Tanja van de Wiel
Tanja van de Wiel is senior communicatieadviseur bij de gemeente Eindhoven, onder meer op het gebied van duurzaamheid in de volle breedte. Daaronder vallen niet alleen energie en warmte, maar ook milieu, water, groen en mobiliteit. Vanaf het moment dat de pionierbuurten bekend werden, is zij betrokken geweest bij de communicatie- en participatie-aanpak.
