Súdwest-Fryslân leert van Denemarken over betaalbare warmtenetten

“In 2023 gingen we met buurgemeente De Fryske Marren, provincie Friesland, en 8 energie- en warmtecoöperaties naar Denemarken. Kort daarna werden we uitgenodigd door de Danish Board of District Heating om deel te nemen aan Frontrunners Cities. Dat is een samenwerkingsverband voor het uitwisselen van kennis over warmtenetten tussen Nederlandse en Deense overheden. In het najaar van 2023 kregen we de vraag of we mee wilden doen aan een subsidieronde van de Danish Energy Agency. We hebben die subsidie ontvangen, werken intensief samen met Deense experts en kijken we hoe we betaalbare warmtenetten in Súdwest- Fryslân kunnen aanleggen.”

De Fries-Deense samenwerking focust op organisatie, vertrouwen en financiering. “Een belangrijk thema is immers het creëren van vertrouwen bij bewoners. Een transparante aanpak zorgt voor vertrouwen onder bewoners. Wees daarom eerlijk over de kosten, investeringen in nieuwe bronnen en het resultaat op je tarieven. Deze verwevenheid van vertrouwen en transparantie is onderdeel van het Deense model. Bewoners hebben vertrouwen dat warmte tegen een lage prijs kan.”

Met de verschillende energiecoöperaties lijkt Súdwest-Fryslân qua organisatie op die van de Denen: collectieve warmtesystemen die coöperatief worden gedragen, vanuit de gemeente of gemeenschap “Deze gelijkenis tussen Denemarken en Friesland was onze eerste inspiratie om na te denken over een collectieve, publieke oplossing. De eerste brief over het wetsvoorstel Wet collectieve warmte (Wcw) zette ons aan het denken over het publieke aandeel van 51% en de integrale verantwoordelijkheid voor het warmtebedrijf. Als die verantwoordelijkheid bij ons ligt, willen we ook sturen op de bron en levering."

"We hebben gekozen voor een model waarin we samenwerken met bewoners en initiatiefnemers, tegen een kostprijsplus. Op 19 december neemt de gemeenteraad het voorstel van een 100% gemeentelijk energiebedrijf in behandeling. Met een 100% publiek aandeel behouden we de regie en organisatie. Wij kunnen met het energiebedrijf zorgen voor haalbaarheid en betaalbaarheid. Vooralsnog zien we commerciële warmtepartners als uitvoerende (kennis)organisaties. We huren hun advies, ontwerp, aanleg en onderhoud in.”

“Vanuit de Fries-Deense samenwerking hebben we geleerd dat nu al kiezen voor 100% hernieuwbare warmte niet per se nodig is. Direct inzetten op 100% hernieuwbare warmte is duur, omdat er een dure warmtepompinstallatie voor nodig is. En dat terwijl zo’n warmtepompinstallatie met 20% van de capaciteit al snel in 50% van de jaarlijkse warmtevraag voorziet. Door dit te combineren met een gasboiler en een buffervat voor de piekmomenten, kunnen we woningen het hele jaar door van warmte voorzien. Zodra er meer aansluitingen zijn, kunnen we verder verduurzamen. Het is een tussenstap, maar wel een wezenlijke stap."

De Denen adviseerden om een warmtenet te bouwen en daar eerst 1,5 jaar mee te draaien voordat vervolgstappen worden gezet. "Dan weet je beter wat de warmtevraag is en hoe groot bijvoorbeeld het buffervat moet worden. Een andere les is: maak een warmteplan voor de hele gemeente en begin met wijken met een hoge energiedichtheid en een positieve businesscase. Maak een groot plan voor de gemeente en start klein. Nederlandse kernen zijn vaak oud en slecht geïsoleerd, waardoor we in veel gevallen gebruik maken van een midden- en hogetemperatuurnet. Kijk naast woningen ook naar bedrijven met een grote warmtevraag met hoge temperatuur. Dit is interessant voor de energiedichtheid en daarmee de businesscase.”

Kleinschalige warmtenetten in Denemarken met 600 tot 700 aansluitingen laten zien dat kleine warmtenetten werkende en betaalbare warmteoplossingen zijn. “We moeten andere keuzes maken dan we gewend zijn. Zo hebben we geleerd dat we de haalbaarheid van onze pilots kunnen vergroten met een kostprijsplusbenadering, waarbij alle winst terugvloeit naar de klanten. We willen met zo laag mogelijke maatschappelijke kosten een warmtenet produceren. Hiervoor is regie vanuit de overheid nodig, het liefst vanuit de lokale overheid.”

Warmtebedrijven in Denemarken mogen volgens de wet geen winst maken. Ze moeten gebruik maken van de goedkoopste bron en vervoeren goedkope warmte over grote afstanden. “In een nog te ontwikkelen bronnenstrategie willen wij vanuit de gemeente meer zicht krijgen op de beschikbare bronnen. Door op termijn meerdere bronnen te combineren in één warmtenetwerk kunnen wij beter warmte gaan produceren tegen lage prijzen. En kunnen wij in de toekomst goedkope warmte vervoeren naar plekken met een lagere energiedichtheid.”

Komend jaar volgen er meerdere online en fysieke sessies met Deense experts. “Straks hebben we een aanpak voor de hele gemeente. Daarin staat in één oogopslag welke gebieden geschikt zijn voor een collectieve warmteoplossing en waar individuele oplossingen passend zijn. De belangrijkste factoren om te bepalen waar een collectieve warmteoplossing mogelijk is, zijn: een hoge energiedichtheid per m2, het energieverbruik en de aanwezigheid van een goedkope warmtebron. Zo zoeken we naar haalbare en betaalbare businesscases. Daar kunnen we alle hulp bij gebruiken. Van kennispartners, buurgemeenten, de provincie, Deense partners en het Rijk.”

Súdwest-Fryslân is een waterrijke, landelijke gemeente met maar liefst 52.270 hectare land en 38.515 hectare water. In 6 steden en 83 stads- en dorpskernen wonen 90.876 inwoners. In Súdwest-Fryslân zijn 4 warmteprojecten in ontwikkeling: Warm Heeg (Proeftuin Aardgasvrije Wijk), de wijk ’t Eiland in Sneek, Warm Workum en Energiestad Bolsward. Op dit moment onderzoekt Súdwest-Fryslân hoe zij de warmtetransitie mogelijk kan maken door in te zetten in haalbare en betaalbare warmtenetten in landelijk gebied. Met een warmteplan verwacht de gemeente veel meer (kleine) kernen te voorzien kunnen van een warmtenet.

Dit bijzondere verhaal over Súdwest-Fryslân is een van de praktijkvoorbeelden uit het NPLW-monitorrapport 'Lokale Warmtetransitie in Beeld 2024'. Je vindt daar ook meer voorbeelden en interessante cijfers uit onze nieuwe monitorrapporten.