In Nederland zijn er naar schatting meer dan 600.000 energiearme huishoudens. Deze huishoudens hebben te maken met een laag inkomen in combinatie met een hoge energierekening of een woning van slechte energetische staat. Door stijgende energieprijzen neemt energiearmoede toe bij huishoudens met koop- en huurwoningen. Toch moeten ook deze huishoudens mee in de transitie om vóór 2030 1,5 miljoen woningen en andere gebouwen te verduurzamen of van het aardgas af te krijgen. Dat vraagt van gemeenten om een gerichte aanpak om juist deze groep te bereiken en mee te krijgen.
Stijgende energieprijs en energiearmoede
De energieprijs zal de komende jaren toenemen, onder andere door maatregelen die juist nodig zijn om te verduurzamen. Het gaat onder meer om toenemende netbeheerkosten als gevolg van netverzwaring, emissiekosten (ETS II) en de toenemende gasprijs als gevolg van de bijmengverplichting (met groen gas). De urgentie is dan ook groot om ervoor te zorgen dat kwetsbare groepen bereikt en geholpen worden.
Nationale aanpak energiearmoede
De overheid heeft de afgelopen jaren allerlei maatregelen genomen om kwetsbare groepen te helpen. Onder meer met het prijsplafond, de bijdrage ten behoeve van het Tijdelijk Noodfonds Energie, de energietoeslag en de energiefix-middelen (via gemeenten). Deze middelen waren aanvullend op het brede koopkrachtpakket. Ook is in 2023 € 185 miljoen beschikbaar gesteld voor het tegengaan van energiearmoede door de inzet van energiefixers. Op dit moment zijn er nog diverse subsidies en regelingen beschikbaar voor gemeenten, woningeigenaren en VvE’s. Intussen werkt de overheid aan een nationale strategie om energiearmoede aan te pakken.
De Europese Unie verplicht lidstaten, onder meer in de Energy Efficiency Directive (EED) en vanuit het Sociaal Klimaatfonds, om energiearmoede effectief en doelmatig aan te pakken. Elke lidstaat moet een nationaal gekwantificeerd deel van de totale vereiste energiebesparingen in woningen realiseren bij energiearme huishoudens, kwetsbare consumenten en - indien van toepassing - huishoudens in sociale huurwoningen. Dit aandeel moet ten minste gelijk zijn aan het aandeel huishoudens in energiearmoede zoals afgesproken in het Integraal Nationaal Energie- en Klimaatplan (INEK).
Gemeenten hebben de regie voor de energietransitie en daarmee ook voor het onderdeel energiearmoede. Dit vraagt van hen aandacht in prestatieafspraken met woningbouwcorporaties, afstemming met het sociale domein en met andere partijen die actief zijn op dit onderwerp. Tevens vraagt energiearmoede specifieke aandacht bij de wijkaanpakken. De gaskraan kan nergens dicht als niet iedereen mee kan in de transitie.
Lokale Energie Armoedeaanpak (LEA)
Energiebank Nederland, Energie Samen en FIXbrigade Nederland hebben de handen ineengeslagen en werken aan een lokale energiearmoedeaanpak (LEA). Deze richt zich op het activeren en ondersteunen van lokale initiatieven en initiatiefnemers om samen met hun gemeente de aanpak energiearmoede uit te voeren. Het doel is om op zoveel mogelijk plaatsen in Nederland een goed verankerde coachings- en fixingsaanpak te realiseren, waarmee bewoners die te maken hebben met energiearmoede structureel geholpen zijn.
Energiebesparende maatregelen
Een effectieve aanpak van energiearmoede is gericht op met name kleinere, energiebesparende maatregelen. Zo zorgt betere woningisolatie voor minder energieafname en daardoor een minder hoge energierekening voor bewoners. Daarnaast draagt betere isolatie in combinatie met goede ventilatie - bij woningen die in (zeer) slechte staat verkeren - bij aan meer welzijn en gezondheid voor bewoners. De investering in verduurzamingsmaatregelen betaalt zich dus terug in energiekostenreductie, meer leefcomfort en welzijns- en gezondheidsbevordering.
Toegang tot energiearme huishoudens
Het is lastig voor gemeenten om energiearme huishoudens te identificeren en te bereiken. Ook huishoudens die tot voor kort niet kwetsbaar waren, komen vaker in de problemen. De lastige positie waarin deze mensen zich bevinden, vindt veelal achter de voordeur plaats. Het is een situatie die ze vaak - uit schaamte - verbergen en waarvoor ze niet zo snel hulp zoeken. Ook is het vertrouwen in de overheid bij deze groep mensen vaak laag. Het is verstandig om in elk geval samen te werken met het sociale domein.
In het energiehulpnetwerk werken organisaties samen om de juiste (energie)hulp bij huurders te brengen die moeite hebben om de energierekening te betalen. De vertrouwde kring rondom huurders is vaak dé schakel om stappen te nemen richting hulp die goed aansluit. Milieu Centraal organiseert regelmatig bijeenkomsten waar je leert over hoe je de vertrouwde kring huurders kan betrekken bij het besparen van energie.
Energiearmoede identificeren en aanpakken met energieklussers
Gemeenten zetten energieklussers (ook wel energiecoaches of energiefixers genoemd) in om energiearmoede te identificeren en aan te pakken. Energieklussers helpen kwetsbare huishoudens in huur- en koopwoningen door op korte termijn hun energieverbruik te verlagen. Dat doen ze door middel van energieadvies en kleine tot middelgrote energiebesparende maatregelen. Dit is voor deze huishoudens vaak het eerste contact met de energietransitie en voor het vertrouwen dus erg belangrijk.
De energieklusser kan ook een rol spelen bij het signaleren van financiële zorgen en het doorverwijzen naar hulp en ondersteuning. Daarom is er een toolkit voor energiefixers ontwikkeld. Die kunnen energieklussers benutten – als een huishouden hier behoefte aan heeft - om bredere hulp aan te bieden.
Er is behoefte aan meer energieklussers. Daarom is het voor gemeenten interessant om werkzoekenden met een ondersteuningsvraag te helpen om energieklusser te worden. Bijvoorbeeld in samenwerking met het lokale sociaal ontwikkelbedrijf. Deze aanpak kan gelijktijdig lopen met de aanbesteding van een energiefixbedrijf. De overheid ontwikkelt momenteel leer-ontwikkeltrajecten voor energieklussers.
Subsidies en regelingen
De afgelopen jaren zijn er verschillende regelingen opengesteld om gemeenten en bewoners te ondersteunen bij het besparen van energie in woningen. Op dit moment kunnen gemeenten gebruik maken van de:
Verder kunnen gemeenten hun inwoners wijzen op de volgende regelingen:
Samenwerkende partijen met een grootschalig renovatieprogramma en een gestandaardiseerde, industriële aanpak konden tot 1 mei 2024 de MEER-subsidie (Meerjarige Experimenten Effectieve Renovatiestromen) aanvragen. Deze subsidie is bedoeld voor grootschalige, langjarige renovatieprogramma’s met een hoog verduurzamingsniveau die woningeigenaren en aanbieders gezamenlijk opzetten en uitvoeren.
Meer informatie