Toegankelijkheidslinks Ga naar de hoofdinhoud
NPLW Logo. Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie
Helpdesk

Natuurvriendelijk isoleren

Bij na-isolatie van woningen en gebouwen moet je rekening houden met de aanwezigheid van beschermde diersoorten. Dat staat in de Omgevingswet (voorheen de Wet Natuurbescherming). Het is verboden om dieren als vleermuizen, gierzwaluwen en huismussen te verstoren, te doden of hun verblijfplaatsen te vernielen.

Het isoleren van woningen en gebouwen is nog steeds mogelijk. Maar bij het isoleren van spouwmuren, de buitenkant van het dak, de buitenmuren, gevels en borstwering is het belangrijk om vooraf vast te stellen of er beschermde diersoorten aanwezig zijn. 

Er zijn verschillende methoden om de aanwezigheid van beschermde diersoorten vast te stellen. De meest toekomstbestendige en gemeentebrede aanpak is een soortenmanagementplan (SMP). Deze gebiedsgerichte omgevingsvergunning maakt het mogelijk om op grotere schaal en met minder belemmeringen te isoleren. Het opstellen van een SMP duurt 1 tot 2 jaar. Om toch stappen te kunnen zetten in de isolatieaanpak kunnen eigenaren van particuliere grondgebonden woningen (eengezinswoningen, boven-en benedenwoningen of opgesplitste woningen tot en met maximaal een 4e woonlaag) in de tussentijd gebruikmaken van andere methoden zoals:

  • pre-SMP (in sommige provincies);
  • natuurvriendelijk isoleren (NVI);
  • eDNA-onderzoek.

Let op: in sommige provincies is het helemaal niet mogelijk om te isoleren, terwijl het in andere provincies mogelijk is om een beschermde diersoort te verhuizen. Het bevoegd gezag bepaalt dit. Er is wel een landelijk meldingssysteem, maar de regels en handhaving verschillen per provincie, per diersoort, en per omgevingsdienst.  

Soortenmanagementplan (SMP)

Met een SMP vraag je als gemeente een gebiedsgerichte omgevingsvergunning voor een langere periode (5-10 jaar) aan bij de provincie. Er wordt in 1 keer voor de gehele gemeente of een specifiek gebied een ecologisch onderzoek gedaan. Hierdoor is er binnen dit gebied geen individueel ecologisch onderzoek meer nodig. Woningcorporaties, bedrijven en particulieren mogen ook gebruikmaken van deze vergunning, als zij werken volgens het SMP. De provincie Overijssel heeft een handreiking natuurvriendelijk isoleren onder het pre-soortenmanagementplan (pdf). 

Pre-soortenmanagementplan (pre-SMP)

Is een SMP nog in ontwikkeling? Dan kun je als gemeente, als jouw provincie pre-SMP’s verleent, een tijdelijke omgevingsvergunning aanvragen via een pre-SMP. Met een pre-SMP mag een eigenaar van een particuliere grondgebonden woning maximaal 2 jaar isoleren zonder veldonderzoek. Hier zijn een aantal voorwaarden aan verbonden:

  • Er moet volgens de NVI-methode worden geïsoleerd. Dit houdt in dat:
    • isolatiebedrijven die de isolatie uitvoeren een training moeten hebben gevolgd;
    • huizen van tevoren natuurvrij moeten worden gemaakt. Er worden dan kapjes over kieren en gaten geplaatst, zodat dieren wel naar buiten kunnen, maar niet meer terug naar binnen;
    • men zich moet houden aan de natuurkalender, zodat de dieren niet verstoord worden tijdens het broed- en kraamseizoen en de winterslaap;
    • gemeenten en initiatiefnemers verantwoordelijk zijn voor het realiseren van vervangende verblijfplaatsen per vleermuissoort binnen het gebied.
  • Per gemeente mag maximaal 10% tot 30% van de woningen per CBS-buurt geïsoleerd worden.

Let op: Ga altijd na bij je provincie of ze een pre-SMP toestaan. De provincie Utrecht biedt meer informatie over pre-soortenmanagementplannen.

Stappenplan (pre)-SMP

Gebruik onderstaand klikbare stappenplan als leidraad om in 4 overzichtelijke fasen stappenplan door het volledige aanvraagproces van een pre-SMP en SMP te gaan. Het biedt handvatten om natuurinclusief isoleren in je gemeente mogelijk te maken. Inwoners en bedrijven mogen dan isoleren als ze rekeninghouden met beschermde diersoorten. Of als ze werken volgens de omgevingswet, waarin staat beschermde diersoorten niet mogen worden verstoord of gedood. Stem dit altijd af met de provincie.

Financiële regelingen

Het Rijk stelt de SpUk Versnelling Natuurinclusief Isoleren beschikbaar voor de kosten van het opstellen en uitvoeren van een (pre-)SMP. Dit budget wordt verdeeld door de provincies. Een deel van het bedrag is te gebruiken voor alternatieve verblijfplaatsen.

Verder kunnen gemeenten voor een SMP gebruik maken van de Specifieke Uitkering regionale structuur, de tijdelijke regeling capaciteit decentrale overheden voor klimaat- en energiebeleid (CDOKE) en van een deel van de SpUk Lokale Aanpak Isolatie (SpUk LAI). Houd er bij de SpUk LAI rekening mee, dat alle woningen ten minste 1 isolatiemaatregel uit moeten voeren. 

Is jouw gemeente nog niet gestart met een (pre-)SMP?

Stel inwoners van grondgebonden particuliere koopwoningen dan op de hoogte van de NVI-methode, zodat getrainde isolatiebedrijven toch kunnen isoleren. Of van het eDNA-onderzoek, zo kunnen inwoners zelf vaststellen of er vleermuizen in de spouwmuur zitten.

Methode natuurvriendelijk isoleren (NVI)

Met NVI maken isolatiebedrijven woningen natuurvrij. Isolatiebedrijven maken de woning dan  ongeschikt als verblijf, zodat een beschermde diersoort de woning niet in kan. Hiervoor hoeven zij geen ecologisch onderzoek te doen of omgevingsvergunning aan te vragen. Wel moeten ze hun werkzaamheden registreren in de meldingsapplicatie. 

Voorwaarden NVI-methode toepassen

  • Gemeenten mogen maximaal 6% van de gebouwen per CBS-buurt isoleren:
    • 3% voor 2024;
    • 2% voor 2025;
    • 1% voor 2026.
  • Isolatiebedrijven moeten een training gevolgd hebben om te mogen isoleren.
  • Ze moeten zich houden aan de natuurkalender, zodat de dieren niet verstoord worden tijdens het broed- en kraamseizoen en de winterslaap.
  • Gecertificeerde isolatiebedrijven kunnen jaarrond isoleren, nadat er is geconstateerd dat het gebouw natuurvrij is.
  • De gemeenten, particuliere woningeigenaar en isolatiebedrijf zijn verantwoordelijk voor het realiseren van vervangende verblijfplaatsen per vleermuissoort binnen het gebied.

De werkzaamheden worden zorgvuldig uitgevoerd en vervolgens geregistreerd. Waardoor de beschermde diersoorten weliswaar tijdelijk worden verstoord, maar zo houd je de populaties grotendeels in stand. 

Let op: check altijd bij je provincie of ze een NVI toestaan. 

De landelijke lijn natuurvriendelijk isoleren geldt voor 3 jaar en niet langer dan nodig, totdat er landelijk gewerkt wordt met (pre-)soortenmanagementplannen. In de tussentijd wordt de NVI-methode geformaliseerd in een landelijke gedragscode.

eDNA-methode

Deze methode is als erkende maatregel opgenomen in de Omgevingsregeling voor spouwmuurisolatie. Hiermee kan een inwoner van een grondgebonden particuliere koopwoning zelf of via een isolatiebedrijf achterhalen of er vleermuizen huizen in de spouwmuur. Of er gierzwaluwen of andere vogels aanwezig zijn, is zo niet te ontdekken.

Als er geen DNA-materiaal wordt aangetroffen, kan het isolatiebedrijf zonder aanvullende maatregelen de spouwmuur isoleren. Is de eDNA-test positief, dan kan het isolatiebedrijf de spouwmuur niet isoleren. De woning kan dan ook niet meer worden geïsoleerd op basis van de methode natuurvriendelijk isoleren, er is aanvullende ecologisch onderzoek nodig. De positieve uitslag moet de particuliere woningeigenaar melden bij de gemeente, provincie of de omgevingsdienst. 

Let op: heb je als gemeente een (pre-)SMP dan is deze leidend. De inwoner kan dan niet op eigen initiatief controleren met een eDNA onderzoek of er wel of geen vleermuizen aanwezig zijn in de woning. 

Praktijkvoorbeeld natuurvriendelijk isoleren

Meer informatie

Hulpmiddelen

Handboek natuurvriendelijk isoleren - kortetermijnaanpak

Lees in het handboek gemeentelijke compensatieopgave vleermuizen - kortetermijnaanpak NVI (pdf) wat je kunt doen om toch al te kunnen starten met de isolatieaanpak in je gemeente.

Handreiking werken met een soortenmanagementplan (smp)

Lees de handreiking met praktische handvatten van de gemeente Utrecht over het werken met een Soortenmanagementplan (pdf).