Kleine warmtenetten

De mini-warmtenetten worden ook wel micro-warmtenetten, zeer kleinschalige warmtenetten of lokale warmtenetten genoemd. Het gaat om de schaal tussen de 2 en 50 woningen, bijvoorbeeld een straat, blok of pleintje. Op deze schaal nemen bewoners vaak het initiatief en is het proces kort en overzichtelijk. Belangrijk is wel dat vanaf 10 woningen stevige wettelijke eisen gelden, die gevolgen hebben voor hoe je het project organiseert.

Kleinschalige warmtenetten zijn warmtenetten op buurtniveau, ze worden daarom ook wel buurtwarmtenetten genoemd. Vanwege de grens in de nieuwe Wet collectieve warmte (Wcw) bakenen we dit schaalniveau af op 51 tot 1.500 woningen. Daarboven – schaalniveau 3 – spreken  we over grootschalige warmtenetten. Het is goed om rekening te houden met het eindbeeld van het betreffende warmtenet. Op dit moment zie je proeftuinprojecten die kleinschalig beginnen, maar van plan zijn om door te groeien naar een grootschalig warmtenet. Ze sorteren dan vaak al voor op de schaalvoordelen en benodigde organisatie voor een grootschaliger warmtenet. De aanbevelingen voor een kleinschalig of mini-warmtenet zijn vooral van toepassing als deze schaal ook het eindbeeld is.

Inmiddels zijn er diverse marktrijpe oplossingen voor mini-warmtenetten die zich hebben bewezen op verschillende locaties. Geschikte technieken zijn: 

• de gedeelde bodemlus, bestaande uit een gezamenlijke bron en individuele opwekking, geschikt voor een aantal woningen;
• de bodemlus(sen) op een ringnet, geschikt voor een groter aantal woningen. Door het toepassen van een ringnet kun je meerdere bodemlussen aansluiten. Hierdoor is het warmteaanbod groter en kan het mini-warmtenet meer woningen voorzien van warmte. Let op: het patent voor deze oplossing is eigendom van Uiteigenbodem.
• de collectieve luchtwarmtepomp. Je dient wel over voldoende ruimte te beschikken om deze warmtepomp te plaatsen. Denk bij technische ruimtes altijd goed na over de plaatsing (eigenaar van de grond, minimale afstanden).

Bij kleinschalige warmtenetten zijn de toepassingsmogelijkheden veelzijdig en kunnen de initiatiefnemers deze aanpassen aan de specifieke behoeften van verschillende locaties, zoals woonwijken, bedrijventerreinen en kleinere dorpskernen. De belangrijkste warmtebronnen binnen dit spectrum zijn: WKO-systemen, aquathermie, zonthermie en zeer lokale restwarmtebronnen. Elk van deze bronnen draagt bij aan de duurzaamheid en efficiëntie van het warmtenet en biedt mogelijkheden voor maatwerkoplossingen:

• Warmte-koudeopslagsystemen (WKO-systemen) maken gebruik van ondergrondse opslag van warmte en koude, waardoor je warmte in de zomer kan opslaan voor gebruik in de winter en omgekeerd. Dit zorgt voor een stabiele warmtevoorziening die zowel duurzame verwarming als koeling kan leveren. WKO is vooral geschikt voor gebieden met een stabiele grondwaterspiegel en kan op kleine schaal effectief bijdragen aan een energieneutraal systeem. 
• Aquathermie onttrekt warmte uit oppervlaktewater, afvalwater of drinkwater. Warmtewisselaars en warmtepompen verhogen de temperatuur van het water tot een niveau dat geschikt is voor verwarming. Aquathermie biedt een duurzame warmteoptie en is een uitstekende oplossing voor kleinschalige netwerken in waterrijke gebieden. Daarnaast kun je ook de combinatie maken met een WKO-systeem. Kijk voor de mogelijkheden naar de Aquathermieviewer en naar bestaande projecten en initiatieven.
• Zonthermie zet zonnestraling om in warmte via zonnecollectoren. Deze warmte kun je in een buffervat opslaan en gebruiken voor warm tapwater en ruimteverwarming. Zonthermische systemen worden vaak gecombineerd met andere warmtebronnen om gedurende het hele jaar een betrouwbare warmtevoorziening te bieden. Dit maakt zonthermie een waardevolle aanvulling op kleinschalige warmtenetten, vooral in gebieden met voldoende zonlicht. Een voorbeeld is HoCoSto van Linthorst techniek. 
• Zeer lokale restwarmtebronnen kunnen bestaan uit warmte die vrijkomt bij industriële processen, datacenters of andere activiteiten in de buurt. Het benutten van deze restwarmte verlaagt het energieverbruik en gaat anders vaak verloren. Zie voor meer informatie over restwarmte uit datacenters: RVO datacenters restwarmte.

Door gebruik te maken van een combinatie van deze warmtebronnen kun je kleinschalige warmtenetten flexibel en toekomstbestendig inrichten tot een modulair energiesysteem. De keuze voor bronnen hangt af van de lokale omstandigheden en vraag naar warmte. Zie ook Opschaalbaar ZLT-net.

Onderzoekers hebben nog niet gekeken naar de potentie van warmtenetten op verschillende schaalniveaus. Toch is er wel iets te zeggen over de toepassingsmogelijkheden. Voor alle type warmtenetten geldt dat de potentie afhangt van de dichtheid van de bebouwing en aanwezigheid van bepaalde type bronnen. In Nederland zijn er 6,3 miljoen rijwoningen en meergezinswoningen. Dat is de maximale potentie voor warmtenetten. Voor een deel hiervan is een grootschalig warmtenet de beste oplossing, met name waar hogetemperatuur – of middentemperatuur-bronnen aanwezig zijn. Planbureau voor de Leefomgeving stelt in een recente studie dat dit voor maximaal 30% van de bebouwde omgeving geldt. CE-Delft ziet daarnaast volop kansen voor zeerlagetemperatuur-warmtenetten in een kwart van de buurten. Daarbij hoort ook de groep van kleinere kernen en dorpen die sowieso aangewezen is op kleinschalige warmtenetten of individuele oplossingen. 

Voor de mini-warmtenetten geldt dat de potentie in het bijzonder relevant is bij dichtere bebouwing waar geen (grootschalig) warmtenet is voorzien. De transitievisies warmte noemen een individuele warmtepomp een geschikte oplossing voor 3,5 miljoen woningen, waaronder ook veel buurten met rijtjeswoningen en appartementengebouwen. Zeker als bodemenergie breed beschikbaar is, ligt hier veel potentie voor mini-warmtenetten. Zonder nu exacte aantallen te benoemen, praat je in potentie zeker over miljoenen woningen.

• Webinar ‘Aan de slag met mini- en kleinschalige warmtenetten’